Частка другая

1.

Я адразу яго пазнаў — высокі, цыбаты, з даўгімі валасамі. Ён ішоў мне насустрач у атачэньні бацькоў. З аднаго боку крочыў яго бацька, амаль такога ж росту, як і сын. З другога боку маці — маленькая, па пояс сыну. Бацькі быццам бы яго некуды суправаджалі. Нібыта па вельмі-вельмі важнай справе. У Дзімкі быў каменны твар. Застылы, ніводнай іскаркі пачуцьця. Ён нават не зірнуў на мяне. Яны досыць таропка прайшлі побач, я й не пасьпеў адкрыць рота. Я толькі спыніўся і пачаў глядзець усьлед — няўжо ён не павернецца і ня скажа хаця б кароткага слова вітаньня. Хаця б падміргнуў вокам, падаў нейкі знак. Маўляў, усё нармальна, я цябе пазнаў, але во сьпяшаюся, няма ні хвіліначкі вольнага часу.

Раніцай я патэлефанаваў сваім бацькам і спытаў, ці жывыя бацькі Дзімкі. Не, ні бацька, ні маці ўжо не жывуць.

З Дзімычам мы вучыліся ў адной клясе. Недзе ва ўзросце 14 гадоў ён даваў мне ўрокі граньня на гітары. Я да крыві пасьціраў пальцы, вывучыў некалькі акордаў, але так і не асвоіў інструмэнту.

Я быў на провадах Дзімыча ў войска. Зь вялікага пакою кватэры павыносілі ўсю мэблю і расставілі ўздоўж сьцен чатырохкутнікам драўляныя сталы. Для патрэбаў усяго двара яны захоўваліся ў бамбасховішчы. Уваход у тыя падвальныя сутарэньні якраз быў у пад'езьдзе Дзімыча. Адтуль жа папрыносілі драўляныя лаўкі. Людзей было шмат. Як на вясельлі. Дзімыча забіралі зь першым наборам, таму большасьць аднаклясьнікаў былі яшчэ на волі.

Помню толькі, што вельмі хутка ап'янеў. Спрабаваў прапускаць тасты, але ўсё адно, праз якіх пару гадзін застольля галава пайшла кругам. Разумеючы, што справа можа завершыцца адключкай, я незаўважна пакінуў бяседу, якая толькі набірала абароты, бо ў двары зайграў мясцовы ВІА, пачыналіся танцы. Хістаючыся, але яшчэ не на аўтапілёце, пацёгся дахаты. Па дарозе мяне званітавала. Настрой быў паганы. Гэтае пачуцьцё нарастаньня бездапаможнасьці цела і непаслухмянасьці мазгоў я арганічна не пераносіў.

Бацькоў дома не было. З апошніх сілаў я паставіў на прайгравальнік кружэлку "Deep Purple In Rock", нацубіў навушнікі і, не распранаючыся, паваліўся на канапу. Калі паміраць, дык з музыкай!

Дзімыч надзвычай лёгка падбіраў акорды песень. Хоць ніколі не вучыўся ў музычнай школе, якая ў нас месьцілася ў аднапавярховым дамку за плотам тутэйшага стадыёна. Гэты сымбіёз спорту і музыкі выглядаў штучна. Бо хлопцы, што займаліся спортам, у бальшыні сваёй не былі прыхільнікамі ані скрыпкі, ані фартэпіяна, ні, тым больш, клярнэту, таму наведнікам музычнай школы часьцяком ад іх перападала.

Дзімыч быў самавукам, акорды ў сваім песеньніку запісваў ня нотамі, а нейкімі літарамі. У яго не было ніякіх амбіцыяў адносна занятку музыкай. З гітарай ён проста бавіў вольны час. Неяк ён склаў з аднаклясьнікаў уласны band, у якім мяне запрасілі пляскаць па талерках. Час ад часу, калі я заставаўся дома адзін, рэпэтыцыі праходзілі ў маім пакоі. Мы гралі стандартны набор заходніх гітоў зь дзіўнымі прымітыўнымі перакладнымі тэкстамі. Зараз ужо тыя тэксты забыліся, але маю здагадку, што яны не былі перакладамі, а хутчэй народнай творчасьцю — нейкія дамарослыя мэляманы проста панапрыдумвалі ўласных тэкстаў на славутыя мэлёдыі.

Менавіта Дзімыч навучыў нас слухаць "варожыя" галасы. Пасьля рэпэтыцыі ён уключаў свой пашарпаны прыймач VEF, звыклымі рухамі лавіў патрэбную станцыю, і з паўгадзіны або гадзіну мы слухалі, праз трэскі і гул этэру, чарговую порцыю забароненай музыкі.

Неяк ён сам сачыніў мэлёдыю і папрасіў мяне напісаць на яе тэкст. Зь першага разу ў мяне гэта не атрымалася. Тады мы селі зь ім побач, Дзімыч узяў у рукі гітару, і мы пачалі падбіраць словы мэтадам супольнага сачыніцельства. Я нешта прапаноўваў, Дімыч або адразу забракоўваў, або, нешта зьмяніўшы і паправіўшы, прымаў радок. Так за гадзіну мы напісалі першую сваю песьню.

Гэта быў сапраўдны кайф — адчуваць сябе творцамі. Прычым, Дзімыч паведаміў астатнім нашым калегам, што гэта мая песьня. Маўляў, дзякуючы мне нарадзілася. Хаця, па-шчырасьці, майго ў ёй было няшмат. Гэта была песьня Дзімыча. Але ён ня меў ніякіх амбіцыяў. Я ж наадварот — загарэўся і адчуў патрэбу пісаць-ствараць. Адчуў гэтае непаўторнае пачуцьцё творчага парыву, гэты кайф быць богам у сваім прыдуманым сьвеце. Мне гэта падабалася.

Магчыма, некалі я й сказаў Дзімычу, што варта нам выконваць свае ўласныя песьні. Але наўрад ці гэта давала падставы казаць, што першая напісаная намі песьня была мая. Будзем лічыць, што Дзімыч проста мне яе прысьвяціў.

Пра што была песьня? Ужо ня памятаю. Магчыма, пра каханьне, а можа пра сяброўства, а можа пра тое, як добра жыць на белым сьвеце.

Празь нейкі час, пасьля непрацяглых рэпэтыцыяў, мы запісалі сваю першаніцу на звычайны бытавы магнітафон. Гэтая стужка, напэўна, дасёньня недзе ціхамірна дажывае свае дні ў шуфлядзе майго старога пісьмовага стала ў бацькоўскай кватэры.

Іншую ідэю мы так і не рэалізавалі. Гэта ўжо была прапанова Дзімыча. Ці то ён пра гэта пачуў па радыё, ці прачытаў у "Ровеснику" або "Кругозоре", якія выпісвалі яму бацькі. Ідэя была наступная: сыграць як бітлы на даху дома. Праблема палягала толькі ў тым, што ў нашым пасёлку не было дома з пляскатым дахам. Пасёлак быў забудаваны пасьляваеннымі стандартнымі трохі двухпавярховымі дамкамі, якія мелі скатныя дахі, пакрытыя шыфэрам. Дзімыч жыў у трохпавярховым дамку, я ў двух. Але абодва мы жылі на першых паверхах.

Аднойчы мы нават узьлезьлі на паддашша майго дома. Там было брудна і заседжана галубамі. Сьпяваць у такім інтэр'еры абсалютна не хацелася.

* * *

У маёй калекцыі вінілу першай замежнай кружэлкай стаўся румынскі зборнік брытанскага гурта Middle of the Road. Яго мне прынёс Дзімыч, маўляў, ёсьць нагода купіць танна — усяго за 5 рублёў. Вядома, я купіў. На канверце плыты фотка — гурт стаіць каля шыкоўнага аўто, а дзяўчына-вакалістка сядзіць на капоце. Някепскае такое фота. Middle of the Road граў лёгкія, вясёлыя песенькі, чымсьці яны нагадвалі швэдзкі гурт АВВА. Дакладней, АВВА нагадвала Middle of the Road, бо "Сярэдзіна дарогі" зьявілася на сьвет значна раней за швэдзкіх пасьлядоўнікаў.

Мы зь Дзімычам некалькі разоў паслухалі кружэлку ад пачатку да канца. Сыходзячы ад мяне, сябра параіў працерці плыту адэкалёнам, каб было менш трэску. Адэкалён быў для Дзімыча ўнівэрсальнай, незаменнай рэччу. Менавіта адэкалёнам кожны дзень ён чысьціў галоўку свайго магнітафону. У гэты ж вечар я выканаў параду сябра. Пасьля такой гігіенічнай працэдуры кружэлка пры прайграванні пачала ня толькі патрэскваць, але й шыпець. Дзімыч без ваганьняў прызнаў сваю памылку. Кружэлку забраў, а праз нейкі час вярнуў і грошы.

Наш гурт праіснаваў крыху больш за год. Ён так і не атрымаў назвы. Хлопцы ў старэйшых клясах пачалі набываць іншае хобі. Музыка адышла на задні плян.

Да войска я ня памятаю, каб Дзімыч сур'ёзна сустракаўся зь якой-небудзь дзяўчынай. Мы часьцяком разам хадзілі на танцы ў ДК. Нават нейкі час, напачатку майго сталеньня, пераважна толькі зь ім. Не было ў яго дзяўчат. Пасьля войска ён неяк незаўважна вельмі хутка ажаніўся і пераехаў жыць да цешчы ў іншы канец горада. Я паступіў у сталічны інстытут, і сустракаліся мы выпадкова. Нашы жыцьцёвыя шляхі імкліва разышліся.

Яшчэ гадоў праз пятнаццаць у тэлефоннай размове мая маці спытала:

— А ты чуў? Дзіма памёр.

— Як памёр, што здарылася?

— Кажуць, нешта з сэрцам.

Старонкі дзённіка

Сёньня езьдзілі на рыбалку на Судабоўскае возера. Быў цудоўны дзень. Ранкам выехалі на роварах з хлопцамі-суседзямі па пад'езьдзе. Гадзіна кручэньня пэдаляў анітрохі не змарыла, бо ехаць па грунтовай дарозе летнім гожым ранкам — адно задавальненьне. У прыбярэжных хмызах у нас схаваныя дзьве лодкі. Возера топкае, да берага не падысьці, дык мы зрабілі грэблю. Ловяцца тут толькі карасі. Невялікія — з далоньку. За дзень можна натузаць бітончык. На гэтым возеры пачуваесься палескім рабінзонам. А якія тут птушкі! Качкі і кірлі розных відаў, паганкі, лысухі. Проста выдатны адпачынак!

Дзімыч прыносіў свой магнітафон. Перапісаў у яго некалькі альбомаў Slade, T.Rex, Nazareth. Якасьць ня вельмі, бо Дзімыч сам у некага перапісваў з магнітафону. Але так лепш, чымсьці слухаць па радыё.

Дзімыч паабяцаў зрабіць малюнак бітлоў на майку. Нехта яму даў трафарэт, трэба будзе толькі фарбу адпаведную знайсьці.

* * *

Захварэў на ангіну. Ляжу з тэмпературай. Пасьля прыняцьця пігулкі тэмпература зьбіваецца, тады чытаю Джэка Лёндана. Чаму сапраўдныя прыгоды могуць здарацца толькі недзе далёка, у якой-небудзь Алясцы? А зь іншага боку, тубыльцы Аляскі, магчыма, таксама недзе маркоцяцца ад суму. Прыгоды стварае, відаць, нешта іншае, не месцазнаходжаньне, не дзіўныя краіны і не экзатычныя мясціны. А што тады?

* * *

Люблю хадзіць у бібліятэку нашага Дома культуры. Там дазваляюць вольна аглядаць кніжныя паліцы. Якім чынам зьбіраўся гэты кніжны фонд, ня ведаю, але тут ёсьць выданьні яшчэ царскай Расеі, пераважна гэта клясыка—Салтыкоў-Шчадрын, Чэхаў, Гогаль. Значна менш старых беларускіх кніг. Хіба найстарэйшымі зьяўляюцца зборнікі, выдадзеныя ў Маскве падчас вайны, напачатку 40-х. Гэта просьценькія, танна аздобленыя, надрукаваныя на газэтнай паперы кніжачкі. Як яны сюды трапілі — таксама загадка.

* * *

Езьдзілі з бацькамі адпачываць у Крым. На ўласнай машыне. Праехаліся па ўсім узьбярэжжы. Жылі на аўтамабільных кемпінгах у намёце. Мора, канечне, цудоўная рэч. Шкада, што мы, беларусы, ня маем свайго мора. Бо тое ж Заслаўскае вадасховішча гэта проста лужына ў параўнаньні з самым маленькім морам.

Лавіў бычкоў на простую снасьць: на лёску чапляў толькі кручок (можна некалькі) і грузіла, рабіў штосьці на ўзор донкі. Зьбіраў на меліне жывыя ракавіны, сярэдзіну ракавін чапляў на кручок, закідваў снасьць і трымаў нацягнутую лёску ў руцэ, чакаючы паклёўкі. Калі лёску пачынала торгаць — падсякаў і выцягваў здабычу.